Prywatny detektyw – możliwości i warunki: zawód detektywa pojawił się w powszechnej świadomości w Polsce po zmianach ustrojowych, gdy nasze kina zostały zalane amerykańskimi produkcjami filmowymi. Inspirowane klasyczną literaturą kryminalną oraz filmami Noir z lat 50, często korzystały z figury detektywa, aby wzbogacić fabułę.
Filmy zbudowały obraz detektywa, jako osoby doświadczającej niezwykłych historii i przygód w ramach wykonywanego zawodu. Nie jest to dziwne – w Stanach Zjednoczonych detektywi mogą się cieszyć szerokimi kompetencjami po uzyskaniu odpowiedniej licencji. Polska rzeczywistość jest oczywiście o wiele bardziej przyziemna i sformalizowana. Jak dokładnie?
Detektyw – krótka historia
Pierwsze agencje detektywistyczne pojawiły się w Stanach Zjednoczonych w XIX wieku. Allan Pinkerton był założycielem pierwszej z nich, która zasłynęła obecnością na pierwszych stronach gazet po zatrzymaniach wielu znanych wtedy przestępców. Stosowała nowoczesne i nietuzinkowe metody, a jej szyld składający się z otwartego okna i oka dał początek angielskiemu określeniu na detektywów private eye (pol. prywatne oko). Prestiżu agencji dodała też sprawa Lincolna – udało się Allanowi Pinkertonowi udaremnić jeden z zamachów. To wszystko sprawiło, że w kręgach osób zamożnych usługi detektywistyczne szybko stały się popularne i takie pozostają do dzisiaj.
W Europie pierwszą agencję założono we Francji w 1833 roku. Założycielem być Eugène-François Vidocq, który również był znany ze swojej niebywałej skuteczności ze względu na swoją przeszłość. Przed podjęciem obowiązków prowadzenia agencji detektywistycznej, był policjantem, a jeszcze wcześniej przestępcą. Znajomość francuskiego półświatka i jego mechanizmów okazała się niezwykle pomocna przy codziennej pracy agencji. Lata detektywistycznej działalności Vidocqa stały się kanwą jednej z powieści Balzaka.
Pozycja detektywa w Polsce
W Polsce usługi detektywistyczne miały swój początek wraz z tzw. Ustawą Wilczka z dnia 23 grudnia 1988 roku o swobodzie działalności gospodarczej. Jej lapidarność pozwalała na świadczenie niemal dowolnego rodzaju usług – w tym także usługi prywatnego detektywa. Agencje powstawały razem z agencjami ochrony osób i mienia. Aktualnie tytuł detektywa jest tytułem zawodowym osoby oferującej usługi prywatnego detektywa oraz nazwa utajnionego pracownika policji zajmującego się czynnościami natury śledczej w sposób dyskretny. Zawód został uregulowany ustawowo w 2001 roku za pomocą Ustawy o usługach detektywistycznych. Określiła ona zasady prowadzenia takiej działalności gospodarczej, a także tryb nabycia uprawnień. Przez długi czas można było zauważyć, że usługi detektywistyczne były łączone w obrębie jednej agencji z usługami ochrony mienia i osób. Obecnie odchodzi się od takiego rozwiązania.
Jak zostać detektywem?
Przed osobą ubiegającą się o licencje niezbędną do świadczenia usług detektywistycznych stoi szereg wymagań prawnych wynikających z przepisów wspomnianej Ustawy o usługach detektywistycznych. Detektywem może być osoba, która:
- jest obywatelem Polski lub Unii Europejskiej lub która posiada prawo do podejmowania pracy na terenie Rzeczypospolitej wynikające z innych umów międzynarodowych,
- ma ukończone 21 lat,
- dysponuje co najmniej średnim wykształceniem,
- jej zdolności do czynności prawnych nie są ograniczone,
- nie miała i nie ma problemów z prawem natury karnej lub skarbowej z winy umyślnej,
- nie była zwolniona dyscyplinarnie z jakiejkolwiek państwowej instytucji dbającej o bezpieczeństwo lub służby specjalnej,
- posiada kompetencje psychiczne i nienaganną opinię potwierdzoną przez komendanta powiatowego Policji w miejscu zamieszkania,
- posiada dokument potwierdzający odbycie szkoleń z zakresu ochrony danych osobowych, informacji niejawnych, przepisów dotyczących praw i obowiązków detektywów https://detektyw24.waw.pl/, a także dotyczących zasad wykonywania działalności gospodarczej w formie usług detektywistycznych.
Cały plik dokumentów potwierdzających spełnianie powyższych wymogów petent składa wraz z wnioskiem do Komendanta Wojewódzkiego Policji w miejscu zamieszkania lub do Komendanta Stołecznego Policji, jeśli nie posiada stałego miejsca zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Licencja jest wydawana, cofania i zawieszania, a także odmawia się jej wydania na drodze decyzji administracyjnej.
Detektyw – kompetencje
Mimo sformalizowanej drogi prowadzącej do uzyskania licencji na świadczenie usług detektywistycznych, prawo polskie nie przewiduje dla detektywa żadnych dodatkowych kompetencji, oprócz jednej: możliwości przetwarzania danych osobowych innych bez uzyskania ich zgody. Wynika z tego, że nie mają oni prawa do legitymowania osób czy przeszukiwań mienia. W zakresie obrony osobistej ich prawa są takie same jak każdego innego obywatela. Wykonując jednak czynności detektywistyczne mają szereg obowiązków wynikających z norm rzetelnego pełnienia usług gospodarczych, które jednak zostały bezpośrednio określone w ustawie. W ich zakres wchodzą obowiązki zaczynające się od poszanowania wolności innych, przez przykładanie należytej staranności przy wykonywaniu usług czy ustalaniu tożsamości zleceniodawcy, aż po okresowe testy psychologiczne czy obowiązek przedstawienia licencji na żądanie innych.
W realiach polskich sprawy detektywistyczne obejmują najczęściej czynności dotyczące poszukiwania mienia lub osób, zbieranie materiału dowodowego w sprawach karnych i cywilnych, poszukiwanie i weryfikacja informacji gospodarczych lub ważnych z punktu widzenia stron danego stosunku prawnego. Ostatnie w Polsce przyjmuje najczęściej postać spraw weryfikujących wierność współmałżonka. Stosunkowo rzadko spotyka się u nas detektywów ubezpieczeniowych, którzy są szczególnie często spotykani w USA, gdzie weryfikują zasadność przyznania świadczenia.
